Kimon Friar (1911 - 1993)

Ο Κίμων Φράιερ (Kimon Friar), υπήρξε διακεκριμένος κριτικός λογοτεχνίας και μελετητής, ποιητής, παραγωγικότατος μεταφραστής, συγγραφέας και καθηγητής πανεπιστημίου. Γεννήθηκε στις 18 Νοεμβρίου του 1911 στην Καλόλιμνο της Προποντίδας (σημερινό Imrali της Μ. Ασίας). Ο πατέρας του ήταν Αμερικανός, ενώ η μητέρα του Ελληνίδα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κίμων Καλογερόπουλος. Σε νεαρή ηλικία, το 1915, η οικογένειά του μετοίκησε στην Αμερική. Το 1920 ο Κίμων έγινε αμερικανός υπήκοος και ξεκίνησε τις σπουδές του. Στην αρχή αντιμετώπισε δυσκολίες με τη γλώσσα, ώσπου γοητεύτηκε από την ποίηση, η οποία του αποκάλυψε τη δυναμική και την κρυμμένη ενέργεια της αγγλικής γλώσσας. Η αρχή έγινε με το έργο του John Keats Ode to a Grecian Urn, ενώ στη συνέχεια ασχολήθηκε και με το Θέατρο. Σπούδασε στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου, στη Σχολή Θεάτρου του Πανεπιστημίου Yale, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Iowa, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin, από το οποίο έλαβε το πτυχίο του, με διάκριση, το 1935. Συνέχισε στο Πανεπιστήμιο του Michigan, από το οποίο έλαβε το Μάστερ του, το 1940, και το βραβείο Avery Hopwood για την πτυχιακή εργασία του Yeats: A Vision.

Το 1946 έκανε το πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα και γνώρισε προσωπικά πολλούς από τους ποιητές, έργα των οποίων θα μεταφράσει στα αγγλικά και, με αυτό τον τρόπο, θα τους συστήσει στο διεθνές αναγνωστικό κοινό. Παράλληλα με το μεταφραστικό και εκδοτικό έργο του, διετέλεσε καθηγητής Αμερικανικής και Αγγλικής Λογοτεχνίας σε πολλά πανεπιστήμια (Adelphi, Amherst College, Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, της Minnesota, του Illinois, της Indiana, του Berkeley, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Ohio κ.ά.) ενώ υπήρξε επισκέπτης καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια και ιδρύματα στην Αμερική και την Ελλάδα. Έδωσε πολλές διαλέξεις για την ελληνική ποιητική παραγωγή, μεταξύ των οποίων για τη Διδασκαλική Ομοσπονδία της Νέας Υόρκης (New York Teachers Association), καθώς και για την αντιπροσωπεία των Ηνωμένων Εθνών (οργανώθηκε από την Ελληνική Πρεσβεία). Ως Διευθυντής του Poetry Center στη Νέα Υόρκη, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οργάνωσε βραδιές ποίησης, για να προσφέρει την απόλαυση της ποίησης στο ευρύ κοινό: διάσημοι αλλά και ερασιτέχνες ποιητές διάβαζαν ποιήματά τους σε συγκεντρώσεις, ενώ με αρκετούς έγιναν και προσωπικοί φίλοι (John Brinnin, James Merrill, Lawrence Durrell, Arthur Miller, Tennessee Williams, Anais Nin και Maya Deren). Στη συνέχεια διηύθυνε τον Θεατρικό Κύκλο στο Square Theatre, όπου ανέβασε έργα του Arthur Miller, του Tennessee Williams, του Dylan Thomas και άλλων. Επίσης, υπήρξε παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών, με θέμα την πεζογραφία και την ποίηση.

Στη δεκαετία του 1960 εξέδιδε τα φιλολογικά περιοδικά The Charioteer και Greek Heritage που παρουσίαζαν την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Μετέφρασε ποίηση από τα ελληνικά στα αγγλικά και αντίστροφα, μαθαίνοντας άπταιστα και τις δύο γλώσσες και αποκτώντας ευρεία γνώση των καλλιτεχνικών δρώμενων στην Ελλάδα. Με το μεταφραστικό του έργο, στο οποίο ανήκουν η Οδύσσεια του Καζαντζάκη και πλήθος ποιητικών συλλογών από διακεκριμένους έλληνες ποιητές στα Αγγλικά (Γ. Σεφέρης, Α. Σικελιανός, Ν. Γκάτσος, Μ. Σαχτούρης, Γ. Ρίτσος, Ο. Ελύτης, Τ. Σινόπουλος, Μ. Αναγνωστάκης κ.ά.), συνέβαλε ιδιαίτερα στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό. Εξέδωσε πολλές ανθολογίες μοντέρνας αγγλικής και αμερικανικής ποίησης.

Στην Ελλάδα γνωρίστηκε και συνδέθηκε κυρίως με τον Νίκο Καζαντζάκη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο – Γκίκα, τον Βασίλη Βασιλικό κ.ά. κρατώντας ταυτόχρονα επαφή με όλους τους έλληνες ποιητές που εμφανίστηκαν στα γράμματα από το 1950 έως τη δεκαετία του 1980. Λέγεται ότι η μετάφρασή του "The sovereign sun; επιλεγμένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, 1974" στάθηκε μια από τις αιτίες να γίνει γνωστός στο ευρύ κοινό ο ποιητής, γεγονός που οδήγησε στη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979.

Το 1978 τιμήθηκε με το βραβείο Ακαδημίας Αθηνών για την προσφορά του στη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας στο αγγλόφωνο κοινό, καθώς και με το βραβείο της Επιτροπής Ουράνη για τη διάδοση της νεότερης ελληνικής ποίησης στο εξωτερικό. Επίσης, τιμήθηκε στις ΗΠΑ με το Βραβείο του Ιδρύματος Ford και το Βραβείο του Εθνικού Ιδρύματος Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών.

Εργογραφία στα αγγλικά:

• Modern poetry, American and British, σε συνεργασία με τον John Malcolm Brinnin, 1951
• The Odyssey; a modern sequel, αγγλική μετάφραση της Οδύσσειας του Ν. Καζαντζάκη, 1958
• Ηχογραφημένη διάλεξη για τον Νίκο Καζαντζάκη και αποσπάσματα από την Οδύσσεια, 1959.
• Saviors of God, αγγλική μετάφραση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, 1960 και Sodom and Gomorrah, επίσης του Ν. Καζαντζάκη, 1963
• With face to the wall; επιλεγμένα ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη, 1968
• Modern Greek poetry, from Cavafis to Elytis. Μεταφράσεις, δοκίμιο για τη μετάφραση και σημειώσεις, 1973
• The sovereign sun; επιλεγμένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, 1974
• Modern Greek poets and their use of classical myths: ηχογραφημένη διάλεξη, 1977
• The spiritual odyssey of Nikos Kazantzakis: συνομιλία, με εισαγωγή του Θεοφάνη Γ. Σταύρου, 1979
• Landscape of death; επιλεγμένα ποιήματα του Τάκη Σινόπουλου, 1979, Scripture of the Blind; ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, 1979. The target; επιλεγμένα ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, 1980
• Modern Greek poetry: including George Seferis, Odysseus Elytis, 1982
• Erotica, Yannis Rítsos, 1982
• The Greeks, φωτογραφίες του John Veltri, εισαγωγή του Lawrence Durrell, σχόλιο του Οδυσσέα Ελύτη, 1984
• Yannis Ritsos, επιλεγμένα ποιήματα 1938-1988, σε συνεργασία με τον Κώστα Μυρσιάδη, 1989

Εργογραφία στα ελληνικά:

• Τοπίο θανάτου: Εισαγωγή στην ποίηση του Τάκη Σινόπουλου, μετάφραση Νάσος Βαγενάς - Θωμάς Στρατέλης, 1978
• Άξιον Εστί το τίμημα - εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μετάφραση Νάσος Βαγενάς, 1978
• Τα πέτρινα μάτια της Μέδουσας: δοκίμια, 1981
• Σύγχρονη Ελληνική ποίηση: από τον Καβάφη στο Βρεττάκο, μετάφραση Θανάσης Χατζημιχαηλίδης, 1983
• Η πνευματική Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη, πρόλογος Ελένης Καζαντζάκη, εισαγωγή Θεοφάνη Γ. Σταύρου, μετάφραση Θωμά Στραβέλη, 1983
• Προσανατολισμοί στο Αιγαίο, Orientations to the Aegean: Photographic poetics: A photographic approach to Odysseus Elytis's book of poetry "Orientations" : Φωτογραφική ποιητική: Φωτογραφική προσέγγιση στο ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη "Προσανατολισμοί", Λίνα Λυχναρά, φωτογραφίες Dimitris Talianis, μετάφραση Κίμων Φράιερ, 1997

Το σημαντικότερο έργο του θεωρείται η μετάφραση στα αγγλικά της Οδύσσειας του Ν. Καζαντζάκη, του επικού έργου των 33.333 στίχων, ενός φόρου τιμής στον Όμηρο. Η Οδύσσεια δημοσιεύτηκε το 1938 και ο Kimon Friar την είδε πρώτη φορά το 1949. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια, Καζαντζάκης και Friar μαζί, συνεργάστηκαν στενά για τη μετάφραση και δέθηκαν με αιώνια φιλία. Για την ολοκλήρωση του εγχειρήματος, ο Friar έλαβε Υποτροφία του ιδρύματος Fulbright το 1954 και το έργο δημοσιεύτηκε το 1958. Η μετάφραση δέχθηκε πολλές κριτικές, καλές και κακές, λόγω της ιδιάζουσας γλώσσας του Καζαντζάκη και της αδυναμίας να μεταφραστεί επακριβώς στα αγγλικά. Το περιοδικό Time θεώρησε ότι ο η Οδύσσεια ήταν ένα αριστούργημα και ότι ο Friar έκανε, πραγματικά, ότι καλύτερο θα μπορούσε να γίνει, ενώ ο ίδιος ο Καζαντζάκης έδωσε τον μεγαλύτερο έπαινο, λέγοντας ότι η μετάφραση ήταν εξίσου καλή με το πρωτότυπο. Ο Friar έγραψε επίσης τον πρόλογο, μια σύνοψη και σημειώσεις. Το βιβλίο διακρίθηκε ως Book of the Month, Book Find Club και Seven Arts Club selection.

Ο Kimon Friar, παρότι μεταφραστής και επιμελητής ο ίδιος, συνήθιζε να λέει ότι «στην ποίηση πρέπει να ακούγεται ο ποιητής και να παρακούεται (= αγνοείται) ο μεταφραστής».

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε στην Αθήνα, όπου και πέθανε, στις 25 Μαΐου του 1993.